Kiểm toán chính sách công: Nâng cao hiệu quả ngân sách

Kiểm toán chính sách công đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao hiệu quả ngân sách và kiểm soát tài chính công. Không chỉ giúp phát hiện bất cập, kiểm toán còn hỗ trợ cải thiện hiệu suất chi tiêu, nâng cao trách nhiệm giải trình. Làm thế nào để thực hiện hiệu quả? Đọc ngay!

I. Giới thiệu: Vấn đề hiệu quả ngân sách và vai trò kiểm toán chính sách công

Hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước luôn là yếu tố then chốt trong chiến lược phát triển kinh tế – xã hội bền vững của mỗi quốc gia. Trong bối cảnh nguồn lực ngày càng giới hạn, việc tối ưu hóa chi tiêu công để đạt được các mục tiêu chính sách trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy vẫn còn tồn tại nhiều bất cập trong quá trình phân bổ và sử dụng ngân sách như:

• Tình trạng lãng phí, đầu tư dàn trải

• Chính sách hỗ trợ không sát thực tiễn

• Hiệu quả đầu ra chưa tương xứng với chi phí đầu vào

Trước những thách thức đó, kiểm toán chính sách công được xem là một công cụ giám sát hiệu quả, giúp:

• Đánh giá tính kinh tế, hiệu quả và hiệu lực của các chính sách đã ban hành

• Phát hiện các hạn chế trong quản lý và sử dụng ngân sách

• Đưa ra kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng chi tiêu ngân sách

Có thể xem kiểm toán chính sách công như một "la bàn" định hướng cho Chính phủ, nhằm đảm bảo các mục tiêu chính sách công được thực thi đúng hướng, đúng mục đích và có tác động thực sự đến đời sống người dân.

Xem Thêm: Kiểm toán doanh nghiệp là gì? Quy trình & vai trò chi tiết 2025

II. Hiểu đúng về kiểm toán chính sách công: Không chỉ là kiểm tra con số

1. Bản chất và mục tiêu cốt lõi của kiểm toán chính sách công

Kiểm toán chính sách công là quá trình đánh giá độc lập, khách quan về mức độ đạt được mục tiêu của các chính sách nhà nước, dựa trên 3 tiêu chí: kinh tế, hiệu quả và hiệu lực. Khác với các loại hình kiểm toán khác, kiểm toán chính sách công tập trung vào:

• Đánh giá việc sử dụng nguồn lực công có mang lại hiệu quả thực sự hay không

• Xác định chính sách có phù hợp với thực tiễn và mang lại giá trị xã hội như kỳ vọng

• Đề xuất các kiến nghị cải thiện nhằm tăng hiệu quả quản lý ngân sách

Mục tiêu không phải là phát hiện sai phạm tài chính thuần túy, mà là phân tích sâu hiệu quả thực thi chính sách, từ đó hỗ trợ hoạch định chính sách công tốt hơn trong tương lai.

2. Phân biệt kiểm toán chính sách công và các loại hình khác

Dưới đây là bảng so sánh giữa kiểm toán chính sách công, kiểm toán tài chính và kiểm toán tuân thủ, nhằm làm rõ sự khác biệt:

Tiêu chí	Kiểm toán tài chính	Kiểm toán tuân thủ	Kiểm toán chính sách công
Mục tiêu	Xác minh tính chính xác báo cáo tài chính	Kiểm tra việc tuân thủ quy định pháp luật	Đánh giá hiệu quả thực thi chính sách
Đối tượng	Cơ quan, đơn vị có báo cáo tài chính	Quy trình, hoạt động có ràng buộc pháp lý	Chương trình, dự án, chính sách của Nhà nước
Câu hỏi trọng tâm	“Tiền đã chi đúng chưa?”	“Có làm đúng quy định không?”	“Tiền chi ra có mang lại hiệu quả không?”
Kết quả	Báo cáo kiểm toán tài chính	Báo cáo về sai phạm, kiến nghị xử lý	Báo cáo đánh giá 3E và đề xuất cải cách

So với hai loại hình còn lại, kiểm toán chính sách công mang tính chiến lược và dài hạn hơn vì hướng đến tối ưu hóa chi tiêu ngân sách và nâng cao hiệu quả quản trị công.

3. Mục tiêu 3E: Tính Kinh tế (Economy), Hiệu quả (Efficiency) và Hiệu lực (Effectiveness)

Một cuộc kiểm toán chính sách công chuyên nghiệp luôn dựa vào nguyên tắc 3E, cụ thể:

• Kinh tế (Economy):
  Liệu chi phí đầu vào có được sử dụng một cách tiết kiệm và hợp lý không?
  → Ví dụ: có lãng phí khi mua sắm thiết bị hay không?

• Hiệu quả (Efficiency):
  Nguồn lực đã sử dụng có mang lại kết quả tương xứng không?
  → Tỷ lệ giữa đầu vào – đầu ra có được tối ưu?

• Hiệu lực (Effectiveness):
  Chính sách có đạt được mục tiêu đã đề ra không?
  → Các chương trình có mang lại tác động thực sự đến người thụ hưởng?

Đây là 3 tiêu chí không thể thiếu trong việc đánh giá chất lượng chi tiêu ngân sách và hiệu quả chính sách công tại Việt Nam cũng như quốc tế.

Xem thêm: Kiểm toán báo cáo tài chính

III. Kiểm toán chính sách công – Trụ cột của nền tài chính công minh bạch

1. Nâng cao hiệu quả và chất lượng chi tiêu ngân sách

Một trong những vai trò quan trọng nhất của kiểm toán chính sách công là hỗ trợ Chính phủ sử dụng ngân sách một cách hợp lý, hiệu quả và có mục tiêu. Thông qua việc kiểm tra và đánh giá toàn diện các chính sách đang được triển khai, kiểm toán giúp:

• Phân tích những điểm nghẽn trong thực thi ngân sách

• Chỉ ra các khoản chi không còn phù hợp hoặc chưa phát huy tác dụng

• Đề xuất điều chỉnh phương án phân bổ nguồn lực

Các kết luận từ kiểm toán đóng vai trò như tấm gương phản chiếu chất lượng chi tiêu ngân sách, từ đó giúp nhà quản lý:

• Tái cơ cấu chi tiêu theo hướng tiết kiệm, hiệu quả hơn

• Cắt giảm các khoản đầu tư công kém hiệu quả

• Phân bổ nguồn lực cho các chính sách có tính lan tỏa và bền vững hơn

2. Thúc đẩy minh bạch tài chính và tăng cường trách nhiệm giải trình

Kiểm toán chính sách công không chỉ phục vụ quản lý nội bộ, mà còn là công cụ nâng cao minh bạch tài chính công và trách nhiệm giải trình trước người dân. Việc công khai các báo cáo kiểm toán tạo điều kiện cho:

• Các cơ quan dân cử, báo chí, tổ chức xã hội tham gia giám sát quá trình thực thi chính sách

• Người dân được tiếp cận thông tin ngân sách một cách rõ ràng, có căn cứ

• Các bộ, ngành, địa phương phải chủ động giải trình về kết quả thực hiện nhiệm vụ ngân sách

Một hệ thống tài chính công lành mạnh không thể thiếu cơ chế phản hồi hai chiều. Kiểm toán chính sách công chính là mắt xích quan trọng giúp xây dựng lòng tin công chúng và tạo ra áp lực tích cực để các đơn vị thực hiện đúng vai trò, trách nhiệm của mình.

3. Cung cấp thông tin đầu vào đáng tin cậy cho hoạch định chính sách

Các kết quả kiểm toán là nguồn dữ liệu thực tiễn quý giá cho các nhà hoạch định chính sách ở trung ương và địa phương. Không chỉ dừng lại ở việc chỉ ra bất cập, kiểm toán chính sách công còn cung cấp:

• Dữ liệu định lượng, định tính về tác động của chính sách đến từng nhóm dân cư

• Phân tích nguyên nhân sâu xa khiến một chính sách không đạt mục tiêu

• Bài học kinh nghiệm thực tiễn để nâng cao chất lượng ban hành và sửa đổi chính sách

Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh Việt Nam đang đẩy mạnh cải cách tài chính công, yêu cầu mỗi đồng ngân sách phải đi đúng chỗ, đúng mục tiêu và mang lại giá trị công lớn nhất.

Xem thêm: Kế toán dịch vụ .

IV. Quy trình kiểm toán chính sách công chuyên nghiệp

1. Lập kế hoạch kiểm toán và xác định tiêu chí đánh giá

Quy trình thực hiện một cuộc kiểm toán chính sách công chuyên nghiệp luôn bắt đầu bằng giai đoạn lập kế hoạch, với các bước cụ thể như:

• Lựa chọn chính sách cần kiểm toán: thường là các chương trình có quy mô ngân sách lớn, ảnh hưởng đến nhiều nhóm đối tượng

• Xác định mục tiêu kiểm toán theo nguyên tắc 3E: kinh tế, hiệu quả, hiệu lực

• Xây dựng bộ tiêu chí và chỉ số đánh giá định lượng/định tính, phù hợp với mục tiêu chính sách gốc

Giai đoạn này giúp kiểm toán viên tập trung vào những điểm cốt lõi, tránh kiểm tra lan man, từ đó tiết kiệm thời gian và nguồn lực trong quá trình thực hiện.

2. Thu thập và phân tích bằng chứng kiểm toán

Khác với kiểm toán tài chính chỉ dựa trên chứng từ kế toán, kiểm toán chính sách công yêu cầu đa dạng hóa phương pháp thu thập bằng chứng, bao gồm:

• Phân tích văn bản pháp lý, tài liệu chương trình, báo cáo thực hiện

• Thực hiện khảo sát, phỏng vấn người dân, cán bộ quản lý tại địa phương

• Đối chiếu dữ liệu định lượng với mục tiêu chính sách để đo lường tác động thực tế

• Sử dụng công cụ phân tích kinh tế – xã hội để lượng hóa hiệu quả chi tiêu

Việc thu thập dữ liệu từ nhiều nguồn giúp đảm bảo tính khách quan, đầy đủ và chính xác, đồng thời hỗ trợ phân tích sâu chất lượng chi tiêu ngân sách.

3. Lập báo cáo kiểm toán và đưa ra kiến nghị cải thiện

Sau quá trình phân tích, kiểm toán viên tổng hợp kết quả và lập báo cáo kiểm toán chính sách công, gồm các nội dung chính:

• Đánh giá mức độ đạt được các mục tiêu ban đầu của chính sách

• Chỉ rõ nguyên nhân khiến chính sách không phát huy hiệu quả tối đa

• Đưa ra kiến nghị cải tiến cụ thể, có căn cứ thực tiễn và khả thi

Các kiến nghị thường tập trung vào:

• Điều chỉnh phạm vi, đối tượng hoặc cơ chế thực hiện chính sách

• Tái cơ cấu phân bổ ngân sách phù hợp với nhu cầu thực tế

• Đề xuất hoàn thiện hệ thống giám sát và đánh giá chính sách sau khi ban hành

Báo cáo kiểm toán không chỉ là sản phẩm cuối cùng, mà còn là tài liệu tham chiếu quan trọng cho các nhà hoạch định chính sách, bộ ngành và đơn vị thực hiện.

Xem thêm dịch vụ kế toán nội bộ 

V. Kiểm toán chương trình mục tiêu quốc gia tại Việt Nam

1. Bối cảnh chương trình Giảm nghèo bền vững

Chương trình Mục tiêu quốc gia Giảm nghèo bền vững là một trong những chính sách quan trọng, được triển khai trên phạm vi toàn quốc với tổng ngân sách hàng chục nghìn tỷ đồng. Mục tiêu chính của chương trình gồm:

• Hỗ trợ các hộ nghèo tiếp cận dịch vụ cơ bản: y tế, giáo dục, nhà ở

• Tạo điều kiện để người dân tự vươn lên thoát nghèo bền vững

• Rút ngắn khoảng cách phát triển giữa các vùng miền

Tuy nhiên, với quy mô lớn, thời gian dài và nhiều đơn vị tham gia, chương trình cũng phát sinh nhiều vấn đề cần đánh giá kỹ lưỡng về hiệu quả triển khai.

2. Những phát hiện và kiến nghị chính từ Kiểm toán Nhà nước

Thông qua hoạt động kiểm toán chính sách công, Kiểm toán Nhà nước đã đưa ra một số phát hiện nổi bật:

• Việc phân bổ ngân sách còn dàn trải, thiếu trọng tâm, dẫn đến hiệu quả đầu tư chưa cao

• Một số chính sách hỗ trợ không phù hợp thực tiễn địa phương, chưa sát nhu cầu người dân

• Nhiều chỉ tiêu giảm nghèo chưa đạt tính bền vững, do thiếu gắn kết với sinh kế lâu dài

Dựa trên các phân tích, kiểm toán đề xuất các kiến nghị cụ thể:

• Tái cơ cấu nguồn vốn, tập trung vào các địa phương có tỷ lệ nghèo cao và có khả năng chuyển đổi sinh kế

• Chuyển từ chính sách “cho không” sang hỗ trợ có điều kiện, khuyến khích người dân tự nỗ lực

• Tăng cường sự giám sát của cộng đồng, đảm bảo minh bạch và hiệu quả triển khai

3. Kết quả và bài học kinh nghiệm

Sau quá trình kiểm toán, nhiều địa phương đã thực hiện điều chỉnh chính sách theo kiến nghị của Kiểm toán Nhà nước. Một số thay đổi tích cực ghi nhận:

• Ngân sách được phân bổ hiệu quả hơn, giảm lãng phí và trùng lặp

• Hình thức hỗ trợ có điều kiện (vay vốn, đào tạo nghề) giúp người dân chủ động hơn trong phát triển kinh tế

• Cơ chế giám sát cộng đồng được thiết lập rõ ràng hơn, tăng cường tính minh bạch

Xem chi tiết các dịch vụ kế toán và kiểm toán của IFA tại đây!

VI. Thách thức và giải pháp trong kiểm toán chính sách công thời kỳ chuyển đổi số

1. Thách thức lớn: Dữ liệu, nhân lực và khung pháp lý

Trong quá trình thực hiện kiểm toán chính sách công, đặc biệt tại các quốc gia đang phát triển như Việt Nam, tồn tại nhiều thách thức làm ảnh hưởng đến chất lượng đánh giá chính sách và tính khách quan của kết luận kiểm toán:

• Dữ liệu phân tán và thiếu đồng bộ

  • Thiếu hệ thống cơ sở dữ liệu tập trung giữa các bộ, ngành

  • Khó lượng hóa tác động xã hội do thiếu chỉ số đo lường rõ ràng

  • Việc chia sẻ dữ liệu giữa các đơn vị còn hạn chế

• Đội ngũ kiểm toán viên chưa đủ năng lực liên ngành

  • Kiểm toán chính sách đòi hỏi hiểu biết về kinh tế, xã hội học, phân tích định lượng

  • Nhiều kiểm toán viên hiện nay vẫn chủ yếu có nền tảng tài chính kế toán, chưa đáp ứng yêu cầu mới

• Khung pháp lý chưa đầy đủ, thiếu tính ràng buộc

  • Một số kết luận kiểm toán không có giá trị bắt buộc thực hiện

  • Thiếu quy định rõ về trách nhiệm giải trình sau kiểm toán

Những thách thức trên ảnh hưởng trực tiếp đến công tác thẩm định chi tiêu công và làm chậm tiến trình cải cách tài chính công toàn diện.

2. Giải pháp đột phá: Công nghệ và hợp tác quốc tế

Để vượt qua các rào cản hiện tại và nâng tầm kiểm toán chính sách công, Việt Nam cần đẩy mạnh các giải pháp mang tính đột phá, trong đó:

• Ứng dụng công nghệ hiện đại (Big Data, AI)

  • Khai thác dữ liệu lớn từ nhiều nguồn để đánh giá tác động chính sách nhanh và sâu

  • Sử dụng trí tuệ nhân tạo để phân tích xu hướng chi tiêu, phát hiện bất thường

  • Tăng tốc xử lý và giảm phụ thuộc vào dữ liệu thủ công

• Tăng cường hợp tác với các tổ chức kiểm toán quốc tế

  • Tham khảo mô hình kiểm toán chính sách công của INTOSAI, ASOSAI

  • Học hỏi cách OECD và World Bank đánh giá hiệu quả tài chính công

  • Ký kết hợp tác trao đổi chuyên môn, đào tạo chuyên sâu cho kiểm toán viên

Thông qua ứng dụng công nghệ và chuẩn mực quốc tế, Việt Nam sẽ nâng cao được chất lượng kiểm toán chính sách công, tăng khả năng dự báo và phục vụ hoạch định ngân sách nhà nước hiệu quả hơn trong thời kỳ mới.

Liên hệ ngay với chúng tôi để được tư vấn chi tiết về dịch vụ kế toán trọn gói và nhận báo giá tốt nhất!

VII. Kết luận

Kiểm toán chính sách công không chỉ là công cụ giám sát tài chính mà còn là cơ chế phản hồi có tính xây dựng, giúp Chính phủ nâng cao hiệu quả phục vụ người dân.

Bằng cách đánh giá khách quan các chính sách công dựa trên nguyên tắc 3E – kinh tế, hiệu quả và hiệu lực – kiểm toán góp phần quan trọng vào việc đảm bảo ngân sách nhà nước được sử dụng đúng mục tiêu, đúng đối tượng và mang lại giá trị cao nhất cho xã hội.

Tại Việt Nam, trong bối cảnh cải cách tài chính công đang được đẩy mạnh, kiểm toán chính sách công đóng vai trò không thể thay thế trong việc hướng đến một chính phủ kiến tạo và minh bạch. Không chỉ giúp phát hiện bất cập trong quá trình thực thi chính sách, kiểm toán còn cung cấp thông tin đầu vào đáng tin cậy cho các cơ quan hoạch định và điều chỉnh chính sách.

Viện Kế toán – Kiểm toán (IFA) cam kết tiếp tục nghiên cứu chuyên sâu, đào tạo và tư vấn về kiểm toán chính sách công, góp phần xây dựng một nền tài chính quốc gia ổn định, hiệu quả và đáng tin cậy.

 Xem chi tiết: Kiểm toán báo cáo tài chính

Thông tin liên hệ

Nếu bạn có nhu cầu tìm hiểu thêm về dịch vụ kiểm toán báo cáo tài chính, vui lòng liên hệ với chúng tôi qua:

• Trụ sở tại TP. Hồ Chí Minh:
  Tầng 2, Tòa nhà Minh Khang, 120A Trần Kế Xương, P.7, Quận Phú Nhuận.
  Hotline: 0909.294.209 – (028) 3622 2162
  Email: info@ifa.com.vn

• Văn phòng giao dịch: 33 Đặng Thùy Trâm, Phường 13, Bình Thạnh, TP.HCM

• Văn phòng tại Hà Nội:
  Tầng 3, số 46, ngõ 168, Nguyễn Xiển, P. Hạ Đình, Quận Thanh Xuân.
  Hotline: 0909.294.209 – (024) 3209 9066
  Email: hanoi@ifa.com.vn

Website chính thức: ifa.com.vn

Chúng tôi cam kết mang đến dịch vụ kiểm toán chuyên nghiệp và đáng tin cậy, giúp doanh nghiệp của bạn tự tin hơn trong mọi hoạt động tài chính và đối mặt với mọi thách thức của thị trường. Hãy để chúng tôi đồng hành cùng sự phát triển bền vững của bạn!